فارکس (به انگلیسی: Forex) و بورس یا بازار سهام (به انگلیسی: Stock Market) دو تا از محبوب‌ترین بازارهای مالی دنیا را تشکیل می‌دهند. نقد شوندگی بالا، دسترسی آسان و وجود منابع عظیم آموزشی، از مهم‌ترین دلایل محبوبیت فارکس و بازار سهام است. بااینکه این دو بازار مالی شباهت‌هایی هم دارند، اما تفاوت‌هایشان بسیار کلیدی‌تر است. هر معامله‌گر تازه‌واردی که بخواهد وارد هرکدام این بازارها شود، باید به این تفاوت‌های کلیدی و اساسی توجه لازم را داشته باشد. در این بخش از آموزش‌های ویتارو، قصد داریم بدون وارد شدن به جزئیات و با زبانی ساده، به کلیدی‌ترین تفاوت‌های فارکس با بورس تهران بپردازیم تا تو به‌عنوان یک معامله‌گر حرفه‌ای آینده، بتوانی تصمیم بهتری در انتخاب بازار هدف موردنظرت بگیری.
فارکس چیست؟
تو اگر بخواهی به یک کشور خارجه سفر نمایی، باید ریال ایران را به ارز داخلی کشور مقصد تبدیل کنی. ازنظر فنی، این تبادل ارزی که انجام دادی، به معنای شرکت در معاملات فارکس است. فارکس یا بازار تبادل خارجی (به انگلیسی: Foreign Exchange Market) بزرگترین و نقدشونده‌ترین بازار مالی دنیاست که در آن ارزهای کشورهای مختلف، توسط معامله‌گرهای خرد و کلان مبادله می‌شود.
قبل از بیان تفاوت‌های فارکس با بورس تهران باید نحوه کارکرد فارکس را درک کنیم. فرض کن در حال حاضر نرخ دلار در ایران، 25 هزار تومان است. تو 250 هزار تومان پول نقد داری و آن را به 10 دلار تبدیل می‌کنی.
پس از مدتی، رئیس‌جمهور آمریکا کراوات کتش را تغییر می‌دهد و قیمت دلار به 30 هزار تومان افزایش می‌یابد. حال تو به‌سرعت 10 دلارت را با نرخ دلار 30 هزارتومانی، به ریال ایران تبدیل می‌کنی و 300 هزار تومان پول نقد در اختیارت قرار می‌گیرد. با این مبادلاتی که انجام گرفت، تو توانستی 50 هزار تومان سود کنی.
کارکرد فارکس نیز تقریباً به همین شکل است و در این بازار معاملات به‌صورت جفت ارزی صورت می‌گیرد. برای مثال پیش‌بینی می‌کنی که در آینده ارزش دلار نسبت به یورو افزایش پیدا خواهد کرد. تو مقداری جفت ارز دلار/یورو خریداری کرده و پس از افزایش ارزش دلار نسبت به یورو، آن را به فروش می‌رسانی و ما‌به‌تفاوت را به‌عنوان سود در جیب می‌گذاری.
بورس یا بازار سهام چیست؟
از اولین تفاوت‌های فارکس با بورس تهران می‌توان به نحوه کارکرد آن‌ها اشاره کرد. فرض کن تو قصد باز کردن یک بوتیک را داری، اما سرمایه موردنیازش را در اختیار نداری. بنابراین به یکی از دوستان ثروتمندت پیشنهاد می‌دهی که برایت بوتیک را تهیه کند و درازای این کار، 40% از درآمد حاصل از فروش را به به حساب او واریز کنی. با این عمل برد-برد هم توانستی بوتیکت را احداث و هم برای شریک و دوستت درآمدی ایجاد کنی.
این نوع از شراکت، بسیار شبیه به فعالیت در بورس است؛ وقتی شرکتی سرمایه موردنیاز را برای برطرف کردن نیازهای اقتصادی و اجتماعی در اختیار نداشته باشد، آن را از طریق سرمایه‌گذارهای خرد و کلان و با رابطی به نام بازار سهام، تأمین می‌کند. تاریخچه اولین بازار سهام دنیا نیز به اوایل قرن هفده میلادی بازمی‌گردد.
در آن زمان، کمپانی هند شرقی هلند (به انگلیسی: Dutch East India Company) صدها کشتی را به خدمت گرفت تا به تجارت محصولاتی مانند طلا، ظروف چینی، انواع ادویه و ابریشم در سرتاسر کره خاکی بپردازد. اما اجرای این عملیات عظیم چندان هم ارزان نبود.
کمپانی هند شرقی هلند، برای تأمین مالی این سفرها، به همه مردم پیشنهاد سرمایه‌گذاری در این عملیات را داد تا بتواند هزینه موردنیازش را تأمین کند. درازای این کار، کمپانی به میزان پولی که هر شخص سرمایه‌گذاری کرده بود، سهمی از سود آینده عملیات را اختصاص داد. این کمپانی بدون اینکه حتی بداند، اولین بازار سهام دنیا را تأسیس کرد.
البته بازار سهام مدرن نسبت به زمان‌های گذشته بسیار متحول شده و پیشرفته کرده است. ابزارهای متنوعی برای پیش‌بینی روند بازار ابداع‌شده و با اختراع اینترنت، تقریباً همه افراد و با هر سرمایه‌ای می‌توانند در این بازار مالی سرمایه‌گذاری نمایند و به کسب سود بپردازند.
حال که به‌صورت کلی با نحوه کارکرد فارکس و بازار سهام آشنا شدیم، می‌توانیم به موضوع اصلی – یعنی تفاوت‌های فارکس با بورس تهران – بپردازیم. اگر بخواهیم این تفاوت‌ها را در یک خط توضیح دهیم، می‌گوییم فارکس و بورس تهران ازنظر تکنیکالی مشابه و از منظر بنیادی متفاوت‌اند. در ادامه به بنیادی‌ترین تفاوت‌های فارکس با بورس تهران می‌پردازیم.
شرع و قانون
از اولین و مهم‌ترین تفاوت‌های فارکس با بورس تهران مسئله شرع و قانون است. بورس تهران نسبت به بازارهای جهانی شامل اصلاحاتی شده که فعالیت در آن را هم ازنظر شرعی و هم ازنظر قانونی مجاز نموده است.
اما فارکس در اوایل دهه 90 خورشیدی ازنظر قانونی ممنوع شد و ازنظر شرعی نیز شبهاتی در آن وارد است که البته مراجع تقلید دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به فعالیت در این بازار دارند. بنابراین حتماً این مورد را قبل از ورود به این بازار مدنظر داشته باش.
دامنه نوسان
یکی از بزرگترین ضعف‌های بورس تهران، وجود دامنه نوسان است. دامنه نوسان به معنای بیشترین تغییرات مجاز قیمت در طول یک روز است یا به‌عبارت‌دیگر، دامنه نوسان پایین‌ترین و بالاترین محدوده قیمت سهم را در طول یک روز تعیین می‌کند. برای مثال دامنه نوسان بورس ایران در حالت عادی، بین منفی پنج تا مثبت پنج درصد تعیین گردیده است. این بدان معناست که قیمت یک سهم می‌تواند از منفی 5 تا مثبت 5 درصد و بالعکس تغییر کند.
دومین مورد از تفاوت‌های فارکس با بورس تهران دامنه نوسان است. تشریح اینکه وجود دامنه نوسان چه اثرات منفی بر بازار سهام ایران دارد، از حوصله این یادداشت خارج است؛ اما ما باید بدانیم که در فارکس چنین محدودیتی وجود ندارد و این بازار بزرگ از اثرات زیان‌بار دامنه نوسان در امان است.
نوسان
نوسان (به انگلیسی: Volatility) مقیاسی است که احتمال تغییرات عمده، ناگهانی و پیش‌بینی‌نشده قیمت‌ها را در بازار به ما نشان می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، وقتی می‌گوییم یک بازار پر نوسان (به انگلیسی: Volatile) است، یعنی قیمت‌ها در آن بازار با سرعت و شدتی بالا و به‌صورت پیش‌بینی‌نشده‌ای حرکت می‌کنند. اما بازارهای کم نوسان ثبات بیشتری دارند و قیمت‌ها با سرعت کمتری درحرکت‌اند.
از سومین تفاوت‌های فارکس با بورس تهران می‌توان به میزان نوسان آن اشاره کرد. بورس تهران به‌مراتب کم نوسان‌تر و باثبات‌تر از فارکس است. بااینکه بازار سهام ایران در بعضی مواقع خاص ممکن است بسیار پر نوسان شود، اما در بیشتر مواقع کم نوسان و آرام حرکت می‌کند. همان‌قدر که نوسان بالاتر فرصت‌های بیشتری برای کسب سود ایجاد می‌کند، به همان نسبت نیز ریسک معامله‌گری نیز افزایش پیدا خواهد کرد.
نقد شوندگی بازار
نقد شوندگی بازار (به انگلیسی: Market Liquidity) مقیاسی است که سهولت خریدوفروش یک دارایی را به ما نشان می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر، وقتی می‌گوییم یک بازار بسیار نقد شونده است، یعنی دارایی‌های آن بازار همیشه خریدار دارند. میزان نوسان یک بازار با نقد شوندگی آن رابطه مستقیم دارد؛ یعنی هر چه بازار پر نوسان‌تر باشد، نقد شوندگی آن نیز بیشتر است.
چهارمین مورد از تفاوت‌های فارکس با بورس تهران همین نقد شوندگی آن‌هاست. فارکس بزرگترین بازار مالی دنیاست که روزانه در آن تریلیون‌ها دلار پول جا‌به‌جا می‌گردد. حرکت روزانه این حجم از پول مشکل نقد شوندگی را تقریباً به صفر رسانده است. بااینکه بازار سهام نقدشونده‌ترین بازار مالی ایران است، اما در مقایسه با فارکس به دو علت وجود دامنه نوسان و کوچک‌تر بودن بازار، نقد شوندگی آن چندان چنگی به دل نمی‌زند.
بازار دوطرفه
در بورس تهران وقتی بازار نزولی شود، راه مستقیمی برای کسب سود در این زمان وجود ندارد. تنها راهی که در جلوی ما قرار دارد، خرید سهام به امید افزایش قیمت آن در آینده است. اگر قیمت سهم افزایش یابد، ما سود می‌کنیم؛ اما اگر قیمت سهم به هر دلیلی کاهش یابد، ما متحمل ضرر خواهیم شد. در حال حاضر، در بورس تهران هیچ راهی برای کسب سود در زمان‌های نزول بازار وجود ندارد.
اما برخلاف بورس تهران، در فارکس چیز به نام بازار خرسی یا همان بازار نزولی معنا ندارد. این پنجمین مورد از تفاوت‌های فارکس با بورس تهران است. در این بازار هم از نزول و هم از صعود قیمت‌ها می‌توان سود کرد. به کسب سود از نزول قیمت‌ها فروش استقراضی (Short Selling) می‌گویند. وقتی ما پیش‌بینی کنیم که ارزش جفت ارزی کاهش می‌یابد، با استفاده از ابزارفروش استقراضی می‌توانیم از این نزول قیمتی کسب درآمد کنیم.
اهرم
معامله با کمک اهرم (به انگلیسی: Leverage) به اما اجازه می‌دهد که تا هزاران برابر سرمایه اصلی معامله کنیم. برای مثال فرض کن 10 دلار سرمایه داری. اگر کارگزاری برایت اهرم 1:100 (به معنای 100 برابر سرمایه اصلی) فراهم نماید، تو می‌توانی با همان 10 دلار، به‌اندازه 1000 دلار معامله کنی. البته یک سری پیش‌نیازها و ریسک‌هایی هم وجود دارد که در آینده بیشتر از آن‌ها صحبت خواهیم کرد.
ششمین مورد از تفاوت‌های فارکس با بورس تهران امکان استفاده از اهرم است. در بازار اصلی بورس ایران، امکان استفاده از اهرم معاملاتی وجود ندارد و در دیگر بازارها مانند بازار آتی زعفران، مقدار اهرمی که توسط کارگزاری‌ها فراهم می‌گردد بسیار محدود است. اهرم نیز مانند دیگر ابزارهای معامله‌گری، مانند یک شمشیر دو لبه است و امکان بهره بردن از آن، کاملاً بستگی به مهارت معامله‌گر دارد.
متغیرهای مؤثر
هفتمین مورد از تفاوت‌های فارکس با بورس تهران متغیرهای مؤثر در حرکت قیمت دارایی‌هاست. عموماً هر دو بازار تحت تأثیر عامل عرضه و تقاضا هستند؛ اما عوامل دیگری نیز در حرکت قیمتی دارایی‌ها دخیل هستند. در بورس تهران، تنها باید بر چند عامل خاصی که به‌طور مستقیم بر شرکت ما اثرگذار است، تمرکز کنیم؛ عواملی مانند ترازنامه، میزان بدهی، نقدینگی، سود تقسیمی و سیاست‌های کلان مرتبط در حوزه مطالعه یک سرمایه‌گذار بورسی است.
اما از آن‌طرف، یک معامله‌گر فارکس باید بر فاکتورهای وسیع‌تر و پیچیده‌تری که بر قیمت اثر می‌گذارند، متمرکز شود؛ زیرا فارکس یک بازار جهانی است که در آن حداقل ارز دو کشور به‌طور مستقیم معامله می‌گردد. بنابراین در این بازار، یک معامله‌گر نه‌تنها باید بر اقتصاد خرد کشورها مطالعه داشته باشد، بلکه باید به اقتصاد کلان بسیاری از کشورها – چه در مقیاس درون‌مرزی و چه در مقیاس جهانی – توجه لازم را داشته باشد.
ساعات معاملاتی
ساعات کار بازار می‌تواند تأثیر بزرگی بر معاملات تو بگذارد. فارکس یک بازار جهانی است و معامله‌گرها می‌توانند به‌صورت بیست‌وچهارساعته و در پنج روز هفته به تجارت دارایی‌ها بپردازند. بااینکه این موضوع فرصت‌های زیادی برای معامله‌گری در اختیارت می‌گذارد، اما از آن‌طرف ریسک نوسانات شدید قیمتی را، در زمان‌هایی که ناظر بر بازار نیستی، بسیار بالاتر می‌برد. به همین دلیل باید از ابزارهای مختلف مدیریت ریسک مانند حد ضرر (به انگلیسی: Stop Loss) استفاده نمود.
هشتمین مورد از تفاوت‌های فارکس با بورس تهران تفاوت در ساعات معاملاتی است. بازار سرمایه ما بدون احتساب زمان پیش گشایش، تنها سه ساعت و سی دقیقه در روز فعال است. شاید این امر از انعطاف‌پذیری ساعات معاملاتی کاسته، اما ریسک نوسانات شدید قیمتی را هم در طول شبانه‌روز از بین برده است.
میانگین بازده سرمایه‌گذاری
میانگین بازده سرمایه‌گذاری (به انگلیسی: Average Return On Investment) متوسط سودی است که عموم سرمایه‌گذارها و معامله‌گرها در یک بازه زمانی مشخص کسب کرده‌اند. برای مثال در بازار سرمایه ما، از سال 1388 تا 1398، به‌طور میانگین، سرمایه معامله‌گرها بیش از 40 برابر شد. با توجه به تورم بالای کشورمان، این عدد – که به آن سود حسابی می‌گویند – باید از تورم کم شود تا سود اقتصادی و واقعی به دست آید.
نهمین و آخرین مورد از تفاوت‌های فارکس با بورس تهران همین میانگین بازدهی و سود مورد انتظار است. برای فارکس نمی‌توان میانگین بازدهی تعیین کرد؛ زیرا فارکس بازاری آزاد است که مهارت معامله‌گر اصلی‌ترین تعیین‌کننده بازدهی کلی اوست. ویژگی فارکس در ایران، سود دلاری است. یعنی با افزایش نرخ ارز در ایران، به‌صورت خودکار سرمایه ما نیز با قیمت دلار افزایش خواهد داشت. بااینکه سودهای حاصل از فعالیت در فارکس به‌صورت دلاری است، اما به‌طورکلی بورس تهران برای معامله‌گرهای کم‌تجربه‌تر، با احتساب تورم، بازدهی به‌مراتب بالاتری نسبت به فارکس دارد که این موضوع وزنه سنگینی را در کفه بازار سرمایه ما قرار می‌دهد.
امیدواریم از یادداشت تفاوت‌های فارکس با بورس تهران چیز جدیدی آموخته و از آن لذت برده باشی. اینترنت و تجارت الکترونیک، درب بازارهای مالی مختلف را برای معامله‌گرها و سرمایه‌گذارهای فعال گشود و توانست انتخاب‌های زیادی در اختیار آن‌ها بگذارد. انتخاب میان فارکس یا بورس تهران به میزان ریسک‌پذیری، سرمایه اولیه، اهداف، استراتژی و شخصیت معامله‌گر بستگی دارد. بامطالعه تفاوت‌های فارکس با بورس تهران درمی‌یابیم که هیچ کدام از این دو بازار بر دیگری برتر ندارد و بهترین روش برای کسب بیشترین بازدهی، استفاده از هر دو بازار در زمان‌های مختلف است. برای مثال وقتی بورس تهران در رکود به سر می‌برد، یک معامله‌گر حرفه‌ای بازار هدف خود را به سمت بازارهای موازی مانند سکه، مسکن و فارکس تغییر می‌دهد و یا به‌صورت هم‌زمان و با توجه به شرایط مختلف، بین بازارهای متفاوت حرکت می‌کند.
حال ما علاقه داریم که نظر تو را در مورد تفاوت‌های فارکس با بورس تهران بدانیم. آیا فکر می‌کنی که فارکس از بورس تهران بهتر است؟ کدام یک بازدهی بیشتری در آینده خواهند داشت؟ دیدگاه خود را با ما در بخش نظرات همین پست یا در شبکه‌های اجتماعی ما به آدرس @Vitaroir در میان بگذار. نظرات، انتقادات و پیشنهادها تو نه‌تنها عامل اصلی پیشرفت ماست، بلکه انگیزه قدرتمندی برای ادامه کار در ما ایجاد می‌کند.
متشکریم که با ما همراه بودی، تا بعد.
