چطور چینی‌ها فیلترینگ را دور می زنند؟

همه می‌دانند که اینترنت چین به جهان خارج راهی ندارد. درواقع فایروال عظیم (به انگلیسی: The Great Firewall) آن‌قدر مؤثر است که مردم چین به‌صورت طعنه‌آمیز به اینترنت داخلی کشور، شبکه محلی چین می‌گویند. به همین دلیل، خیلی‌ها برای عبور از این دیوار به شبکه خصوصی مجازی (به انگلیسی: Virtual Private Network یا به‌اختصار VPN) اتکا می‌کنند تا بتواند به اپ‌ها و وب‌سایت‌های محدودشده توسط حکومت چین دسترسی پیدا نمایند. حال در این بخش به‌صورت خلاصه و کاربردی توضیح دهیم که چطور چینی‌ها فیلترینگ را دور می‌زنند و مشکلات، راه‌حل‌ها و سیاست‌های درگیر در این موضوع را بیان کنیم.

VPN چطور کار می‌کند؟

با استفاده از VPN، ما یک پوششی ایجاد می‌کنیم و در زیر آن پوشش، آدرس کدگذاری شده است. بنابراین هرکس که آن پیام را ره‌گیری و به‌اصطلاح استراق سمع می‌کند، نه‌تنها هیچ دسترسی به محتوای آن پیام، بلکه هیچ اطلاعی از مقصدش نیز ندارد. این هدف VPN است. این توضیحات بنجامین اسماعیل، یکی از اعضای سایت Greatfire.org است. Greatfire.org سازمانی است که به‌صورت مخفیانه بر تمام فعالیت‌های سانسور و فیلترینگ چین نظارت دارد. او می‌گوید استفاده از VPN در چین هرروز سخت‌تر از دیروز می‌شود:

در سالیان سال، مسئولین حکومتی تلاش کردند VPN های ناکارآمد را مسدود و یا محدود کنند. گزارشگر حوزه فناوری، وایولا جو می‌گوید که وضعیت بسیار پیچیده است. وضعیت قانونی استفاده از VPN، قوانین و مقرراتی که در حال حاضر در چین اجرا می‌شوند، بسیار مبهم و کلی هستند. قوانین، ادبیاتشان و نحوه اجرای آن‌ها (که بعضی مواقع کاملاً تصادفی به نظر می‌رسند و به‌صورت برابر در همه‌جا به‌صورت سیستماتیک عملی نمی‌شوند) یک سردرگمی بزرگی ایجاد می‌کنند.

مجازات استفاده از VPN

اعمال مجازات برای کاربران شخصی که از VPN استفاده می‌کنند بسیار نادر بوده، اما از آن‌طرف اگر عده زیادی از مردم همین تخلف را انجام دهند، متخلفان به شکلی دقیق‌تر مجازات خواهند شد. این کار یک حس ترس (رجوع شود به یادداشت: چه زمانی انقلاب توجیه‌پذیر می‌شود؟) در مردم ایجاد خواهد کرد. اگر آن‌ها این کار را انجام دهند، یعنی عملی غیرقانونی مرتکب شدند و بعضی از افراد اصلاً علاقه‌ای به ریسک کردن ندارند. مسئولین حکومتی، عمداً یک منطقه خاکستری درست می‌کنند تا مردم را سردرگم نگه‌دارند.

درهرصورت نمی‌توان مقصود حکومت چین را به یک هدف ساده مثل قطع دسترسی و فیلترینگ کامل تقلیل داد. خوشبختانه مقامات درک می‌کنند که دسترسی به سمت دیگر فایروال عظیم، برای خیلی از افراد و مشاغل در دنیای مدرن، یک امر ضروری است. برای مثال گوگل در چین مسدود شده اما خیلی از دانشجویان، دانشمندان و محققان به گوگل اسکالر (به انگلیسی: Google Scholar) نیاز دارند. آن‌ها می‌خواهند از جیمیل و گوگل درایو برای ارتباط با افراد خارج از کشور بهره ببرند.

خیلی از کسب‌وکارها مانند بانک‌ها، مؤسسات مالی و دیگر کسب‌وکارهای قانونی نیاز دارند تا به‌صورت روزانه از VPN استفاده کنند. آن‌ها بدون VPN دوام نخواهند آورد و مسئولین فیلترینگ کاملاً از این موضوع خبردارند. آن‌ها دیکتاتورهای بی‌سوادی نیستند، به همین دلیل هدف عملیات‌های سرکوب‌ VPN حکومت چین، هرگز آن کمپانی‌ها و شرکت‌ها نبوده است.

البته همه این‌ عملیات‌ها فقط در مورد بیزینس و کسب‌وکار نیست. اگر حکومت فشار شدیدی را بر روی محدود کردن دسترسی به اینترنت بگذارد، ممکن است افراد خاکستری را سیاسی کند. برای مثال خیلی از بچه‌های نسل جدید می‌خواهند از فایروال عظیم عبور کنند تا در مورد گروه BTS بخوانند. اگر شدت ممنوعیت سخت‌گیرانه و بالا باشد، ممکن است آن اشخاص عصبانی شوند و مانند تف سربالا برای حکومت عمل کنند.

محدودیت‌ها

در سال 2017 قانونی تصویب شد تا با مسدود کردن همه خدمات دهنده‌های VPN خارجی و ارائه VPN های تائید شده حکومتی به بعضی از سازمان‌ها و موسسه‌ها، کنترلی بر اوضاع داشته باشند. این بدان معناست که حتی اگر شهروندان چینی از VPN برای عبور از فایروال عظیم استفاده کنند، تمام فعالیت‌هایشان توسط حکومت نظارت خواهد شد و اگر محتوا و یا پیام غیرقانونی در پلتفرم‌های خارجی منتشر کنند، قطعاً مجازات خواهند شد. موضوع دیگر این است که این VPN های حکومتی در دسترس همه مردم قرار ندارند. به‌طورکلی دسترسی به VPN در این کشور چندان آسان هم نیست. البته این موضوع برای همه یکسان نیست.

مردمی که در طبقه مرفه جامعه قرار دارند، می‌توانند به دانشگاه‌های عالی بروند و مسافرت‌های خارجه داشته باشند. این افراد می‌دانند چطور می‌توان به VPN دسترسی داشت. اما متأسفانه افراد فقیرتر جامعه، دسترسی‌شان به VPN بسیار مشکل‌تر است.

فرهنگ مطیع چینی

نکته مهم دیگری که باید به آن اشاره شود، میزان تقاضای مردم چین به اینترنت آزاد، آن‌قدرها هم که ما انتظار داریم، بالا نیست. قبل از صحبت در مورد اینکه چطور چینی‌ها فیلترینگ را دور می‌زنند، باید ببینیم که آیا آن‌ها واقعاً می‌‌خواهند از VPN استفاده کنند و فیلترینگ را دور بزنند یا خیر؟ متأسفانه با ظهور ملی‌گرایی (به انگلیسی: Nationalism) بسیار از جوانان چینی، احساس می‌کنند که به VPN نیازی ندارند. در سال 2018 مطالعه‌ای صورت گرفت که در آن 1800 دانشجو را به دودسته تقسیم کردند. دسته اول، VPN رایگان یک‌ساله در اختیار داشت و دسته دوم، هیچ دسترسی به هیچ نوع ابزاری برای عبور از فایروال عظیم نداشت.

نتیجه این شد که دسته اول باوجود در اختیار داشتن VPN و بدون هیچ‌گونه تحریک صریحی، علاقه کمی به اینترنت آزاد نشان داد. این مطالعه آشکار کرد که پس از مدتی می‌توانی درب قفس را بازکنی و ببینی که پرنده حتی برای فرار از آن قفس تلاش هم نخواهد کرد. این موضوع برای نسل جوان‌تر بیشتر صدق می‌کند. این‌یکی از اثرات طولانی‌مدت سانسور و فیلترینگ در چین است.